आम निर्वाचनको माहोल जताततै तातिएको छ। मंसिर ४ नजिकिँदै छ। दल र दलालहरू मतदाताको घर–आँगन चहारिरहेका छन्। बलिउड अभिनेत्री मनिषा कोइरालादेखि ुभाइरल म्यानु भेलु बाजेसम्म चुनावी प्रचारप्रसारमा छन्। महागठबन्धन र गठबन्धनका उम्मेदवार–समर्थकहरू मतदाता खोज्दै घरदैलोमा पुगेका छन्। आ–आफ्ना ‘भ्रमपत्र’ लिएर बग्रेल्ति प्रतिबद्धता दोहोर्याइरहे छन्।
अघिल्लो आम निर्वाचनपछि एकाएक हराएका सांसद तथा उम्मेदवारहरू गाउँ–ठाउँमा पस्दा नागरिक अलमलमा छन्। जनगुनासो छ, ‘जितेका त आएनन्, आएनन्१ तर हारेका पनि लामो समयसम्म कतै देखिएनन्। बल्ल पो झुल्किन थाले त।।१’ यद्यपि, गाउँको माया लागे झैं गरी लचकदार बनेर मतदाताको सहानुभूति बटुल्न उनीहरू अभ्यस्त नै देखिन्छन्।
नाच्दै, गाउँदै, मासु–भात बाँड्दै आइपुगेका छन्– उम्मेदवार समर्थक। भलै अघिल्लो चुनावभन्दा कमै छ, रौनक। उम्मेदवारहरू भन्छन्, ‘यो पनि मैले गरेँ, त्यो पनि पाँच वर्षभित्रै गरेँ। सबै मैले गरेँ। मेरै योजनामा यस्तो भयो। यो सब विकास हाम्रै पार्टीले गरेको हो।’
उनीहरू यसरी आफ्नो वर्चस्व प्रदर्शन गर्दैछन् कि– मानौँ यसअघि कोही थिएन र उनीहरूभन्दा पछि पनि कोही छैनन्। नेताहरूले गाउँतिर खुब नाटक मञ्चन गरिरहेका छन्। धान गोड्न, गहुँ काट्न खेतबारीमा पुगेका छन्। आफूलाई विकासवादी नेता भएको प्रमाणित गर्न खोज्छन्।
कुनै पनि राजनीतिक शक्ति भ्रष्टाचारबाट टाढा छैनन्। संविधानले तीन तहका सरकारको परिकल्पना गरेको छ। जनताको सबैभन्दा नजिकको स्थानीय सरकार छ। जसको निर्वाचन भइसक्यो। संघीय र प्रदेशको मतदानको दिन नजिकिँदै छ। अस्थिरताले समृद्धि र निर्माणलाई कसरी बिथोल्छरु भन्ने कुराको उदाहरण प्रशस्तै छन्।
उम्मेदवार–समर्थक जनतासँगै रून्छन्, हाँस्छन्। माया साटासाट गर्छन्। पानी मागेर पिउँछन्। तर, अवोध मतदातालाई के थाहा, उनीहरू साँच्चिकै तिर्खाएर आएका होइनन् भन्ने१ फगत पानीको बहानामा तपाईंको सहानुभूति लिन बस्ती छिरेका हुन्। अब सस्तो प्रतिबद्धता देखेर–पढेर नजानिँदो तरिकाले बेबकुफ बनिहाल्छन्, जनता।
उम्मेदवारहरू मतदातासँगै हिँड्छन्, डुल्छन् अनि भोट माग्छन्। भोट मात्रै माग्दैनन्, करिब–करिब भिखै मागे जस्तो गर्छन्। यो कथा चुनाव जित्नका लागि तयार गरिएको ‘चुनावमञ्च’ हो। जब जित्छन्, उनीहरू अबिर र मालाले लपेटिन्छन्। उमङ्गमा हराउँछन्। अर्को दिनदेखि मतदातालाई बिर्सिन्छन्, लात हान्छन्। यो पुरानै संस्कार हो।
सांसद, मन्त्री बनेर राज्यको सीमित सम्पत्ति मिलीजुली दोहन गरिरहेका छन्। हार्नेहरू ‘ट्वाँ’ परेका छन्, तर बोल्न सक्दैनन्। अनियमितताप्रति उनीहरूको खासै फरक मत छैन। किनकि, उनीहरूले एकदिन पुग्ने ठाउँ त्यहीँ हो भन्ने भन्ठानेका छन्। नेताहरूमा जित्ने–हार्नेहरूको रहस्यमय चुप्पी छ। विपक्षको मौनता रोचक छ।
पाँच वर्षे शासनकालमा उनीहरूको राम–रमिता नै चल्यो। सामान्य जनताको चासो–गुनासो भुलेर लुटपाट मच्चाए। महामारी फैलिँदा चुप लागेर बसे। सांसदहरूले नयाँ बानेश्वरको संसद भवनबाट अनेकौं जनविरोधी काम गरेका छन्। कथित पुँजीवादीहरूको कारण वैचारिक परिवर्तन नै धरापमा छ। जनतालाई चाहिएको छ, चाँडै परिवर्तन। जुन परिवर्तनको लागि राजनीति अपरिहार्य छ। तर, हुनुपर्ने वैचारिक परिर्वतन हो। काम ढिलो हुन्छ। तर, दीर्घकालीन हुन्छ।
खैर, अब मतदाताले आफैँ एउटा अठोट गर्नुपर्छ। भ्रष्टाचारमा संलग्न र गलत आचरण भएका उम्मेदवारलाई यसपालि भोट नहाल्न अपील गरौँ। नेपाली नागरिक भ्रष्टाचारको चर्चा सुनेरै थाकिसकेका छन्। घुसबिना कुनै काम हुँदैन। ताकि, भ्रष्टाचार निर्मुल गर्न बलियो र प्रभावकारी सयंन्त्र बनोस्। स्वच्छ छवि भएका दल वा स्वतन्त्र उम्मेदवार राज्यको माथिल्लो तहमा पुगेपछि भ्रष्टाचार धेरै हदसम्म निर्मुल हुन्छ। भ्रष्ट राजनीतिज्ञले मतदातालाई झुक्याउँछन्। छाक टार्न संघर्ष गर्नेलाई मासु–भात दिन्छन्। अन्धकारमा सुत्नेलाई बिजुलीको हावा गफ दिन्छन्।
कुनै पनि राजनीतिक शक्ति भ्रष्टाचारबाट टाढा छैनन्। संविधानले तीन तहका सरकारको परिकल्पना गरेको छ। जनताको सबैभन्दा नजिकको स्थानीय सरकार छ। जसको निर्वाचन भइसक्यो। संघीय र प्रदेशको मतदानको दिन नजिकिँदै छ। अस्थिरताले समृद्धि र निर्माणलाई कसरी बिथोल्छरु भन्ने कुराको उदाहरण प्रशस्तै छन्।
मतदाताहरू निष्कलंक छवि भएका इमानदार पात्र खोज्छन्, ‘भजनलाल’ होइन। भजनलाल भनेको दलालको गुणगान गाउनेहरू हुन्। उनीहरू सबैभन्दा खराब छन्। गाउँमा बाटो छैन, लाखौंका चिल्ला गाडी चढ्छन्। राम्रो विद्यालय, अस्पताल बन्ने पैसाजति पेट्रोलमै सकेका छन्। उनीहरूलाई ‘छोटे’ राजा बन्नु छ।
परिवर्तनका लागि कसै न कसैले संघर्ष गर्नैपर्छ। जनताले आशीर्वाद दिँदा अहिलेका सांसद, मन्त्रीले लामो संघर्ष नगरेका होइनन्। तर उनीहरू निजी स्वार्थमा रमाउँदा आलोचनाको ‘तीर’ उनैतिर फर्किएको हो। पुरानो व्यवस्था र पात्रप्रति आम–मानिस सन्तुष्ट थिएनन्। नेपाली जनताले नयाँ विकल्प खोजे। नयाँ संविधान बन्यो। नयाँ संरचना बन्यो। तर पात्र परानै पुगेछन्, आचारण भ्रष्ट नै रहेछ। संघीयता संस्थागत गर्नुपर्नेहरू आ–आफ्नै भुँडी भर्नमा लागे।
गाउँ–गाउँमा भ्रष्टहरूको कोलाहल छ। सरकारी कर्मचारीलाई काम गराउन पैसा दिँदा घुस ठान्दैनौं। बैंकबाट पैसा निकाल्दा, बिजुलीको बिल जम्मा गर्दा, सवारी चालक अनुमतिपत्र लिकाल्दा दलाल खोजेर सहयोग माग्छौँ। अनि भन्छौं जताततै भ्रष्टाचार भयो। सडक खन्दा भ्रष्टाचार, खानेपानी मर्मत गर्दा भ्रष्टाचार। विद्यालय, अस्पताल भवन निर्माण गर्दा भ्रष्टाचार, कृषिको अनुदान बाँड्दा भ्रष्टाचार। पुल बनाउँदा भ्रष्टाचार। कुलो सफा गर्दा भ्रष्टाचार। खेलकुद सामाग्री किन्दा भ्रष्टाचार। कर्मचारी राख्दा भ्रष्टाचार। नगर–गाउँ प्रहरी छान्दा भ्रष्टाचार। कहाँ छैन, भ्रष्टाचार। जताततै भ्रष्टाचार। खै हामीले जिताएका सांसद, मन्त्री ?
दैनिक जीवनमा बिहानदेखि बेलुकासम्म भ्रष्टाचारका अनेकौं रंगहरू देख्न पाइन्छ। देशमा बढ्दो भ्रष्टाचारको लागि सरकारलाई गाली गर्छौं तर निर्वाचनका बेला सोच्दैनौं– गलत पात्रलाई नै अनुमोदन गरेर फेरि किन भ्रष्टाचारलाई प्रवर्द्धन गर्छौंरु असम्भव छैन। तर भ्रष्टाचारविरूद्ध एकजुट भएर लड्न जरूरी छ। तर यसको सुरूवात हामीले आफ्नै घरबाट गर्नुपर्छ। यस्तो छ अवस्था– मतदाताहरू रक्सीदेखि पैसासम्मको बार्गेनिङ गर्छन्। उम्मेदवार पैसा बाँड्न बाध्य हुन्छन्। उम्मेदवारको चुनावी बजेट धेरै गुणा बढ्छ। चुनावी नतिजा आउँदासम्म मोटो रकम खर्च भइसकेको हुन्छ।
यति धेरै पैसा खर्च गरेर चुनाव जितेका सांसदहरूले भ्रष्टाचार नगरेर के गर्छन् तरु भ्रष्टाचार जनताबाट सुरू अर्थात् आफैँबाट हुन्छ। कानुन निर्माण गर्ने जिम्मा सदन हो। रक्सी–मासु र साडीमा उनै उम्मेदवारलाई मताधिकार गर्ने१ अनि कमाउनका लागि सत्तामा पुगेका नेतालाई नै गाली गरिरहनेरु चुनावमा भाग लिने कमै नेताहरू सफा छन्, तर उनीहरू निर्वाचन जित्दैनन्। जब सबै भ्रष्ट हुन्छन्, तब कसैले पनि एक्लै व्यवस्था परिवर्तन गर्न सक्दैन।
गाउँ भनेको ढुँगा र माटो मात्रै होइन। उकाली र ओराली मात्रै पनि होइन। गाउँभित्र फरक–फरक समाज छ। त्यहाँ भाषा, संस्कृति, खेलकुद, शिक्षा, स्वास्थ्य, अर्थ, इतिहास सबथोक छ। अबको नेतृत्व गर्ने पात्रले राजनीतिबाहेक यी सबै कुराको राम्रो ज्ञान राख्न जरूरी छ। कसैले खल्तीबाट निकालेर दिएको एक मुठ्ठी न्यानो मायाले मात्रै अबको नेतृत्व चल्दैन। हामीलाई स्वीकार्य हुँदैन पनि। कम्तीमा अबको नेतृत्वले राजनीतिसँगै समाजका विभिन्न आयामहरूलाई बुझेको होस्। सत्यले जितोस्।
